Колку пати сте се запрашале како некои ограничени луѓе стигнале на позиции, а интелигентните се во сенка? Науката се обидела да бара одговор и на оваа дилема.

Многу високо интелигентни луѓе се свесни, со сè што знаат, за тоа колку повеќе можат да научат, па затоа се преиспитуваат и се сомневаат во себе.

Колку пати сте се запрашале како одредени луѓе на моќни позиции стигнале таму? Овде не зборуваме за завист или љубомора, туку за здраворазумска свест дека некои луѓе, иако моќни, немаат интелектуален капацитет, знаење или вештини за извршување на одредени одговорни задачи, а сепак – некако ги постигнале.

Ова не е невообичаено во нашето поднебје, ние сме речиси опседнати со тоа, особено во политичките структури, но останува прашањето како овие луѓе имаат храброст да заземат одговорни позиции и често да управуваат со туѓите судбини. Одговорот е во психологијата.

Глупаво самоуверен

Според истражувањето на социјалните психолози Дејвид Данинг и Џастин Кругер, глупавите луѓе (поради недостаток на политички покоректен збор) не само што во голема мера не се свесни дека се глупави, туку често ги преценуваат своите способности и вештини. Недостигот од когнитивни способности не само што ги спречува да стекнат одредени знаења, туку не им дозволува и увид и свест дека го немаат тоа знаење, односно дека не се компетентни. Сосема спротивно – тие мислат дека ги имаат.

Photo by Alice Donovan Rouse on Unsplash

Кругер и Данинг го открија тоа давајќи им на испитаниците да решат одредени граматички тестови. Не само што испитаниците од помалку интелигентната група ги решиле лошо, туку на прашањето како мислат дека положиле, процениле дека ги решиле тестовите далеку подобро од просекот. Ова преценување на себеси се нарекува ефект Данинг-Кругер и може да има далекусежни последици.

Оваа група на луѓе е слаба во таканареченото метакогниција, а тоа е способност да гледаме на себе и на нашите карактеристики од неутрална позиција, објективно, како да доживуваме однадвор. Бидејќи луѓето како овие често се целосно грешат и имаат доверба во нивните (непостоечки) способности, тие почесто ќе „лактираат“ за да ги зграпчат позициите на моќ затоа што мислат дека се вистинските луѓе за тоа или се супериорни.

Photo by Emile Perron on Unsplash

Синдром на мамење

И тоа би било само чуден феномен на човековото постоење доколку го нема своето уште почудно спротивставување. Имено, ограничените луѓе успеваат да се дотуркаат до врвот затоа што тоа го дозволуваат и ненамерно ги туркаат таму – токму натпросечно интелигентни луѓе. Тие се толку самосвесни што колку и да имаат знаење и вештини, свесни се и колку сè уште не знаат и колку би можеле да научат и совладаат.

Интелигентните луѓе обично се самокритични и многу темелни и често го одложуваат нивниот напредок и успех. Иако се сомневаат во себе, тие исто така ја доведуваат во прашање нивната перцепција дека неспособните не се вистинскиот избор за лидерски позиции во нивната деловна и социјална средина. Поради и затоа молчат и во неверување им се тргаат од патот на неспособните затоа што постојано се преиспитуваат самите себе.

Недовербата на интелигентните во себе може да биде толку екстремна што тие почнуваат да страдаат од таканаречениот синдром на измамник. Имено, таквите луѓе, кога ќе успеат или имаат уште една потврда за нивната вредност во социјалното опкружување, често се чувствуваат како да се измамници и фалсификувачи и се плашат дека е само прашање на време кога ќе бидат откриени.

Се сомнева во себе

Некои од најуспешните јавни личности страдаат од овој синдром. Кога го доби Оскарот, Џоди Фостер призна дека чувствувала дека не го заслужува тоа, до тој степен што очекувала некој да ѝ тропне на вратата и да каже: „Извинете, направивме грешка, таа статуетка беше наменета за Мерил Стрип“. Ниту идолот на нејзината професија, Стрип, немаше подобро мислење за себе. Таа призна дека мисли дека не знае како да се однесува и дека понекогаш се прашува зошто луѓето сакаат повторно да ја гледаат.

Најбогатиот претприемач под 30 години спие само 4 часа на ден, не оди на одмор, живее со цимери, и „тежи“ 26,5 милијарди

Синдромот на недоверба во себе на интелигентните луѓе има различни корени, а најчести се перфекционизмот, воспитувањето според систем на награди и казни и чувството на неприпадност што прави да се чувствуваме како да не заслужуваме напредок во нашата средина.