Шахот долго време се смета за игра на интелект, стратегија и, за некои, опсесија. Но, се поставува прашањето: Дали шахистите се „чудни“? Ова прашање е често поставувано и допира до подлабоки анализи на шаховската култура.  Ќе се обидеме да видиме дали има вистина во идејата дека шаховските ентузијасти поседуваат уникатни или, за останатите луге, чудни особини. За да одговориме, треба да се нурнеме во светот на шахистите – што ги мотивира, како се перцепирани и дали одредени стереотипи имаат некаква тежина.

Стереотипот: „Чудниот“ шахист (Боби Фишер)

Сликата на шахистот често носи некои чудни конотации. Стереотипот за „чуден“ генерално вклучува некој што е интровертен, премногу аналитичен и можеби малку социјално незгоден. Во популарното мислење, шахистите често се прикажуваат како толку обземени од играта што ги пропуштаат социјалните знаци или имаат ексцентрични карактери. Размислете за прикажувањето на шаховските таленти во филмовите – често надарени, но малку отстранети од „нормалното“ општествено однесување. Овој стереотип постои со децении, но но не е реален. Многу луѓе, од случајни играчи до светски шампиони, се далеку од тоа да бидат „чудни луѓе“. Всушност, шахот отсекогаш привлекувал широк спектар на личности. Најдобриот претставник на овој стереотип за „чудни“ е Боби Фишер.

Фишер, имаше големо чувство на параноја во себе. Јавноста ова го виде за време на последователниот натпревар од светското првенство. Фишер сметал дека правилата за натпреварот се неразумни, па решил да донесе свои прописи. Ова, се разбира, беше одбиен.  По мечот на светското првенство, неговото однесување се влоши, а исто така и неговото ментално здравје. И покрај тоа што сите овие лоши работи му се случија на Фишер, многу луѓе можат да се согласат дека тој сè уште е еден од најдобрите играчи на сите времиња, а можеби дури и најдобриот што некогаш играл шах.

Боби Фишер на почетокот (лево) и на крајот (десно) на својата кариера

Игра за сите личности

Една од првите работи што треба да се забележи е дека шахот е за секого. Тоа е универзална игра која се игра низ култури, возрасти и нации. Играчите доаѓаат од секоја сфера на животот – лекари, наставници, студенти, професионалци и пензионери. Иако шахот бара длабок фокус и аналитичко размислување, тоа сам по себе не прави некого „чуден“. Всушност, разновидноста на играчите сугерира дека шахот не е да се вклопи во одреден калап, туку да се ужива во игра што го предизвикува умот на уникатни начини. Размислете за привлечноста на шахот и за социјалните играчи. Многу шаховски клубови и онлајн платформи се домаќини на заедници каде играчите комуницираат со другите, разговараат за стратегии и ја споделуваат својата љубов кон играта. Идејата за „чудниот“ шахист има посебна врска со идејата за вундеркиндот – оние исклучителни играчи кои постигнуваат мајстории на млада возраст. Овие играчи често изгледаат обземени од играта, со долги часови вежбање и посветеност што може да изгледа екстремно за аутсајдерите.

Боби Фишер, Гари Каспаров и Магнус Карлсен – ова се некои од најпознатите шахисти во историјата, и сите се познати по нивната интелигенција и, понекогаш, ексцентрично однесување. Но, нивниот успех е непобитен. Иако можеби на некој начин ги поместиле границите на општествените норми, важно е да се знае дека ова е индивидуална особина наместо универзално правило. За секој Фишер или Карлсен има безброј играчи кои не се ниту повлечени, ниту општествено „чудни“.

Психолошкиот аспект

Зошто некои луѓе првенствено ги гледаат шахистите како „чудни луѓе“? Веројатно е затоа што самата игра привлекува одреден тип на размислување. Шахот бара долги периоди на концентрација, размислување и стратешко предвидување. Овие когнитивни процеси можат да направат играчот да изгледа исклучен во сопствен свет, што од луѓето кои не играат шах може да се протолкува како „чудно“ однесување. Дополнително, натпреварувачката природа на играта често ги наведува играчите на интензивни ривалства и длабоки нурнувања во стратегијата, што понекогаш може да се манифестира како опсесивно или социјално невообичаено однесување.

Но, тоа не значи дека шахистите се „почудни“ од луѓето од другите полиња кои покажуваат сличен фокус. Уметниците, математичарите и писателите можат да покажат слични особини на опсесија или ексцентричност, но нивните страсти често се слават наместо да се стигматизираат.

Можете ли да ги победите во шах професорите од Факултетот за медицински науки?

Шахисти како Фишер

ВИЛХЕЛМ ШТАЈНИЦ: Бог  на Шахмат

До крајот на својот живот, Вилхелм Штајниц, кој некогаш се сметаше за најголемиот шахист на 19 век, им кажуваше на луѓето како играл шах со Бога – и како победил.
Откако ја загуби шампионската титула во 1894 година, Штајниц отпатува за Русија во обид да ја врати својата прва позиција. Но, наместо да победи, тој доживеа психички слом во Санкт Петербург. Затворен во руски санаториум, Штајниц помина долги денови во затвор играјќи шах со кој било затвореник подготвен за игра. До крајот на векот, неговото непредвидливо однесување станало уште поизразено, со извештаи дека зборува на безжични телефони и игра шах со Бога.

Вилхелм Штајниц

ПОЛ МОРФИ: ТАЖНАТА ПРИКАЗНА ЗА АМЕРИКАНСКИ ХЕРОЈ

Пофален од Боби Фишер како „можеби најпрецизниот играч што некогаш живеел“, Пол Морфи, за жал, заврши подобро познат по неговото неприкосновено однесување отколку неговиот неспоредлив талент.
Граѓанската војна, која започна веднаш по неговото враќање во Њу Орлеанс, го скрати неговото играње шах и социјалниот живот. Тој се обиде да создаде кариера како адвокат, но неговиот опсесивен разговор за шахот ги избрка потенцијалните клиенти. По војната, Морфи стана локален љубопитник, талкајќи по улиците на Њу Орлеанс, гласно зборувајќи сам со себе или експлодирајќи во некаков прогон. Неговото однесување станало толку непредвидливо што пријателите се обиделе да го одведат во Луизијана Ретрит, локален ментален азил. Борејќи се со секој обид за институционализација, Морфи се закани дека ќе ги тужи своите пријатели. Според една легенда, тој починал во својата када опкружен со круг женски чевли.

Пол Морфи

АРОН НИМЗОВИЧ: ЛУД КАКО РУСКА ЛИСИЦА

Полскиот велемајстор Савиели Тартаковер еднаш рече дека Арон Нимзович „се преправа дека е луд за да не полуди сите.“ Тој славно скокна на шаховската табла откако изгуби игра во шах, извикувајќи: „Зошто треба да изгубам на ова? Идиот?“ Во други времиња, тој стануваше од игра за да почне да се занимава со аеробик или да застане на глава, чиновите за кои се заколнал дека му помогнале да го фокусира својот ум.

Савиели Тартаковер

ВАСИЛИ ИВАНЧУК: САМ НА ПЛАНЕТАТА ИВАНЧУК

Иако британскиот велемајстор Гавејн Џонс го смета украинскиот играч Василиј Михајлович Иванчук за „можеби најталентираниот досега“, други го нарекоа најнеобичниот играч на светот. Ретко имало турнир на кој немало вести за најновите лудории на Иванчук – од излегување доцна навечер до завивање на ветрот или зјапање во таванот за време на натпреварот или обид да го свитка преголемиот победнички чек за да го собере во џебот. Светскиот шампион Висванатан Ананд го оправдува однесувањето на неговиот пријател потсетувајќи ги сите дека „Чаки“ живее на „Планетата Иванчук“.

Василиј Михајлович Иванчук

АЛЕКСАНДАР ПИЧУШКИН: УБИЕЦОТ НА шаховската табла

Кога Александар Пичушкин беше уапсен во Москва во 2006 година за 49 убиства и три обиди за убиства, тој побара од судот да додаде уште 11 точки на обвиненијата против него. Неговата мистериозна причина зошто сакал да го зголеми бројот на 63 стана јасна кога полицијата во неговиот дом пронашла шаховска табла со сите квадрати, освен еден, исполнети со датумите на неговите злосторства. Набргу потоа, печатот и јавноста го нарекоа „Убиецот на шаховска табла“, а неговата наклонетост кон шахот даде корисна трага за неговото особено лудило. Додека ја убил својата прва жртва кога имал 18 години, Пичушкин започнал со убиства во 2001 година, пет години пред да биде уапсен.

Александар Пичушкин

На крајот, идејата дека сите шахисти се „чудни луѓе“ е премногу поедноставена. Иако некои можеби го отелотворуваат стереотипот, шахот како целина е разновидна и достапна игра која привлекува широк спектар на луѓе. Само не станувајте професионален шахист како погоре наведените.

Текстот е изработен од страна на средношколци практиканти од СОУ Коле Нехтенин – Штип, како дел од соработка меѓу ГОЦЕ.МК и средните училишта.

Автор: Иван Стојилков